سقط جنین به معنای پایان یافتن بارداری در هر مرحله ای که زندگی نوزاد در جریان است، یکی از موضوعات اجتماعی است که در جوامع مختلف بشری دیدگاه های مختلفی در مورد آن وجود دارد. قوانین اکثر کشورها به دلایل مذهبی و جمعیتی سقط جنین را ممنوع دانسته و قوانین برخی دیگر از کشورها جهت پیشگیری از ازدیاد جمعیت آن را به طور مطلق آزاد اعلام نموده و برخی از کشورها نیز با در نظر داشتن ملحوظاتی با سقط جنین مشروط اعلام موافقت نمودند و به زنان اجازه میدهند در شرایط خاص و ضروری جنین خود را سقط نمایند.
از دیدگاه مراجع شرعی و قانونگذاری سقط جنین تنها در جهت پیشگیری از آسیب های قطعی وارده به مادر یا جنین یا کل جامعه جایز شمرده شده و در غیر از این مورد جرم بوده و مجازات دارد.
از نظر حقوقی سقط جنین اقدام به خروج غیر طبیعی قبل از موعد طبیعی وضع حمل به وسیله مادر یا غیر او به نحوی که حمل خارج شده از بطن ماد،زنده نبود یا فاقد قابلیت زیستن باشد. از نظر پزشکی به اخراج عمدی یا مصنوعی یا خروج خود به خودی حمل قبل از موعد طبیعی می گویند.
- بر اساس تعاریف موجود سقط جنین به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم می شود:
- سقط عمدی: از طبیعی یا درمانی و جنایی
- سقط غیر عمدی: شامل طبیعی و ضربه ای اشت
سقط های مخفیانه و غیرقانونی یکی از علل دخیل در مرگ و میر زنان یا معلولیت دوران بارداری می باشد .بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی حدود ۵۰ میلیون زن در سال سقط را تجربه می کنند تقریباً نیمی از آنها به صورت مخفیانه و غیرقانونی با امکانات غیر پیشرفته و غیر بهداشتی صورت می‌گیرد که این امر باعث افزایش میزان مرگ و میر ناشی از سقط غیرسالم می شود.
سقط خود به خودی فرآیندی طبیعی است که در بارداری ناموفق پیش می‌آید.اما سقط القا شده ممکن است به علت استفاده از دارو یا دیگر مواد یا عمل جراحی که باقیمانده محتویات رحمی را پاکسازی میکند اتفاق افتد .برای دو سوم از زنان جهان سقط غیرقانونی میسر است. با این حال برخی کشورها همچنان از قوانین محدودکننده سقط استفاده میکنند. در ایالات متحده آمریکا طی سه ماه اول حاملگی، انجام سقط بنا به درخواست مادر مجاز است ولی در حالات دیگر، قوانین انجام آن توسط ایالات به طور جداگانه مشخص میشود.
سقط غیر قانونی
سقط جنین در قانون مجازات اسلامی در ماده ۶۲۲ آمده که مقرر می دارد «هر کس عالما عامدا به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.»همچنین در ماده های ۶۲۳ و ۶۲۴ و ۷۱۵ و ۴۸۷ آمده و در ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی دیه سقط جنین را بیان می دارد.
در هر کشور مباحث مذهبی و قومی قابل توجهی درباره سقط جنین غیرقانونی و عمدی وجود دارد و در اکثر قوم ها و مذاهب از جمله دین اسلام انجام سقط جنین عمدی حرام است.
شایع ترین علامت و نشانه سقط جنین وجود خونریزی واژینال است بروز هرگونه خونریزی واژینال در زنان باردار غیر طبیعی است و بایستی علت خونریزی واژینال توسط پزشک یا ماما بررسی شود ولی در اکثر موارد خونریزی در سه ماه اول حاملگی نشان دهنده سقط جنین است.
از نظر آموزه‌های دینی یا از نظر اسلام در قضیه پیشگیری از بارداری حرمت شرعی وجود ندارد. اگر زن و شوهری خواستن از انعقاد نطفه جلوگیری کنند، مجاز است ولی اگر نطفه ای منعقد شد؛ آن شرعاً جایز نیست بلکه حرام شرعی است .حرمت تکلیفی دارد و به تعبیر دیگر جرم محسوب میشود. حرمت تکلیف یعنی شرعاً گناه کبیر مرتکب شده است .
کسی که موجب سقط جنین میشود چه تکلیفی دارد؟
«من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض تکانما قتل الناس جمیعا»
«کسی بکشد کسی را بدون حق قصاص یا بدون اینکه مقتول ،مفسد فی الارض باشد؛گناهش مثل آنست که همه ی مردم را کشته است.»عنوان «من قتل نفسا»شامل جنین در شکم مادر هم میشود(قرآن کریم)
اگر کسی به یک خانم باردار آسیب برساند و حمله او تلف شود باعث سقط جنین گردد،علاوه بر حرمت تکلیفی موجب پرداخت دیگه می شود. دیه هم به تناسب اطوار مختلف تکوین جنین ،به مقدارش مختلف است؛ از ۲۰ دینار شروع تا دیه کامل برای جنین کامل خواهد بود.
برخلاف پیشگیری از بارداری که شاید توجیه عقلی داشته باشد، برای سقط با توجه به تاکیدات آیات قرآن کریم و همچنین سفارشات اولیاء خدا؛هیچ توجیه عقلی و شرعی وجود ندارد و کسی که اقدام به سقط جنین کند گناه نابخشودنی را مرتکب میشود. این در حالی است که از منظر وحی و از دیدگاه قرآن کریم که سخن حق خدای رحیم است و خالق جهان آفرین، به صراحت در سوره اسراء آیه ۳۱ آمده است:
«ولا تقتلوا اولاد کم خیشه الاملاق»
«مبادا به بهانه ترس از نداری، تهی دستی و گرسنه ماندن ،اقدام به کشتن اولاد تان کنید.»این آیه نهی صریح خداوند از سقط است.
بخشنامه شماره ۱۴ ۱۷۶ مورخ ۱۱ ۹۸۲ سازمان پزشکی قانونی کشور در صورتی که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجر شود درخواست صدور مجوز سقط درمانی مورد پذیرش قرار می گیرد البته دستورات دستور مقام قضایی درخواست زوجین یا معرفی نامه پزشک معالج قبل از حلول روح ۴ ماهگی معرفی نامه پزشک باید شامل عکس بیمار مشخصات شناسنامه ای جهت احراز هویت تشخیص بیماری و روش تشخیص علائم نشانه‌ها و آزمایش‌های پارا کلینیک بوده و به پیوست آن تصویر شناسنامه و مدارک احراز هویت زوجین و نیز نتایج آزمایش‌های پارا کلینیک ارائه گردد در مورد اندی جنینی انجام حداقل دو نوبت سونوگرافی و در مورد اندی مادری انجام حداقل ایه نوبت سونوگرافی برای تعیین سن بارداری و ارائه آن به پیوسته معرفی نامه پزشک الزامی است ارائه حداقل دو مشاوره تخصصی در تایید تشخیص بیماری به پیوست معرفی نامه پزشک الزامی است در موارد خارج از فهرست اعلام شده ارائه حداقل سه مشاوره تخصصی مبنی بر ناهنجاری های منجر به مرگ جنین یا خطر مرگ مادر الزامی است
در کشور ما قانونگذار در سال‌های ۱۳۰۴ و ۱۳۵۲ در قانون مجازات عمومی ،سقط جنین را جرم تلقی و برای مرتکبین آن مجازات حبس در نظر گرفته بود. پس از انقلاب نیز قانونگذار در سال های ۱۳۶۲ در قانون تعزیرات و سپس در سال ۱۳۷۵در قانون مجازات اسلامی -تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده با تاسی از موازین دین برای مرتکبین جرم علاوه بر مجازات حبس ،دیه نیز در نظر گرفته است به موجب مواده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۵۷ «هرکسی به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگر،اگر موجب سقط جنین گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می گردد و اگر عالما و عامدا زن حامله ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد به ۳ تا ۶ ماه محکوم خواهد شد.
ونیز در تبصره ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ آمده است «هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد به منظور حفظ نفس مادر سقط شود دیه ثابت نمی شود.»
قانون گذار در سال ۱۳۸۴ با تصویب ماده واحد سقط درمانی نیز سقط جنین را دردو مورد فوق الذکر، سقط درمانی:آنجاکه به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر باشد و نیز بیماری مادر که با ادامه بارداری با تهدید جانی مادر همراه باشد و قبل از ۴ ماهگی امکان پذیرمیباشد .این ماده قانون چنین مقرر می دارد« سقط درمانی با تشخیص قطعی ۳ پزشک متخصص و تایید پزشک قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادراست یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر همراه باشد قبل از چهارماهگی با رضایت زن مجاز میباشد و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود.